KRONİK HASTALIKLAR VE GIDA DUYARLILIĞI
Prof.Dr Selda Demirtaş
Ufuk Üniversitesi
İntolerans:
Gıda veya diğer maddelere karşı vücutta oluşan immunolojik
olmayan reaksiyonlardır.
Örn. Laktoz intoleransı, Glukoz
intoleransı
Allerji:
·
Yabancı olarak algılanan bir ag ile karşılaşınca
buna verilen cevaptır.
·
Hipersensitivite reaksiyonudur.
·
İmmunolojik bir olaydır.
Hipersensitivite reaksiyonları
Tip-1:
IgE antikorları aracılığıyla olur.
·
Histamin vb. mediatörler işlev görür
·
Hızlı başlar(< 2 saat)
·
Deri testi pozitif
·
İnhalasyonla veya gıda yoluyla oluşabilir
·
Kişi genellikle antigenik uyarıya neden olan
gıdayı kendisi saptar
·
Sıklıkla ailesel tabiattadır.
·
Hayat boyu sürer
Tip-2:
bir hücre veya dokuya antigenin tutunmasından sonra doku
hasarı yapan immun yanıtdır. Sitotoksik reaksiyon da denir.
Eritrosit, trombosit hasarı vb.
Tip-3:
primer olarak IgG baş roldedir. Ag-Ab kompleksleri
vücuttaki kompleman ve sitokinleri aktive ederek belirli
bir dokuda inflamatuar cevaba yol açarlar.
Gecikmiş tip besin allerjisi tipidir.
Kişi sorumlu gıdayı saptayamaz. Semptomlar geç oluşur
çünkü komplekslerin oluşumu için zaman gereklidir. 2 saat-
haftalar, aylar sonra oluşur Eliminasyonla tedavisi mümkündür.
Tip-4:
Hücre aracılı immun reaksiyonlardır. Baş rolde T hücresi
vardır. Bir ag ile uyarılınca sitotoksik T hücresi haline gelir.
Virus, bakteri, tümör hücresini vb öldürür.
ÖZET
Tüm antigenik
uyaranlar içinde gıda ürünleri ilk
sırayı oluşturur. Gıdalardaki ag lere karşı tip-1 (IgE
bağımlı) veya tip-3 (IgG bağımlı) hipersensitivite reaksiyonları
oluşabilir.
IgE
allerjilerin aksine, IgG tipi gıda duyarlılığı tedavi
edilebilir. Bunun tek yolu o gıdadan uzak durmaktır. Bu yöntem:
eliminasyon diyetidir.
Antigene
cevabı kaydeden lenfositlerin hafızaya sahip olması nedeniyle, o
gıdaya çok sık veya çok miktarda maruz kalmak immun cevabı
yeniden aktive edebilir.
Tip-3 Hipersensitivite reaksiyonu:
IgG bağımlı gıda allerjisi=gıda duyarlılığı
Şuan tıbbın
en karmaşık konularından birini oluşturmaktadır. 1994 de yapılan
bir analize göre (Lancet):
Genel olarak
popülasyonun %20 sinde gıda duyarlılığı görülmektedir. Bazı
sindirim sistemi fonksiyonel hastalıklarında gıda duyarlılığı
çok daha sık görülmektedir. Örn. IBS hastalarında % 20-65 gibi
değerlere çıkabilmektedir.
Gıda
duyarlılığı- gıda spesifik IgG ab ilişkisi (1996-Marinkovich)
·
Duyarlı gıdaya eliminasyon diyeti uygulandığında
klinik düzelme oluşuyor
·
Genel olarak gıda duyarlılığında IgG tipi ab ların
klinik fizyopatolojide kesin rolü tam olarak açığa
kavuşturulmamıştır.
Gıda
duyarlılığının kişide oluşturduğu semptomlar, oluşan immun
kompleksin miktarına ve biriktiği dokunun tipine göre değişir.
·
Barsak : inflamatuar barsak hast,
IBS.
·
Vasküler doku : migren, vaskülit, HT
·
Resp. doku : astma, rekürren
enfeksiyon,
·
Deri: psöriasis, dermatit, egzema
·
Eklemler : artrit
Semptomların
derecesi : İmmun komplekslerin suda çözünülürlüğüne ve RES
tarafından temizlenme hızına bağlıdır.
Etkin bir immun
cevapla makrofajlar Ag-Ab komplekslerini derhal ortadan
kaldırır.
Antigenin
aşırı olması makrofajların kapasitesini aşmasına ve bu
komplekslerin dolaşımda dolaşıp belirli bir dokuda çökmesine yol
açar.
Tanı: İn vitro
Ab ölçen yöntemler: 3 çeşittir.
1- ELİSA
2- MAST
3- RAST
Hepsinde
prensip: spesifik bir gıda antigenine karşı kişide var olan
antikorun bağlanma düzeyini ölçmektir.
Bu gıda
antigeni önceden bir solid faza bağlanmıştır.
Her
prosedürde işaretli ikinci bir IgG reaktifi eklenir. Bu
işaret
·
RAST: radyoaktif işaret
·
MAST: lüminesan işaret
·
ELİSA : enzim işaretlidir. Enzim renk değimine yol
açar rengin şiddeti fotometrik olarak ölçülür.
TEDAVİ
·
En etkin yöntem eliminasyon diyetidir.
·
Belirli bir gıdaya karşı oluşan antikorun
miktarına bağlı olarak, o gıdanın 3 aydan 1 yıla kadar
değişen sürede diyetten çıkarılmasını içerir.
·
Antikor derecesine bağlı olarak 3 ay hiç almama
veya 3- 4 günde bir dereceli olarak diyete eklenmesi
uygulanabilir.
·
İlk eklemede semptom yaratmadıysa bir sonraki
periodda miktarı artırılabilir.
·
İlk eklemede semptomlar geriye dönüyorsa, elimine
edilir.
·
Semptom yoksa diğer duyarlı gıda eklenir.
·
Ancak, ekleme rotasyonlarla olur.
·
Benzer yöntem uygulanır.
Eliminasyon
diyeti immun sistemin dinlenip toparlanmasına yol açar. Antikor
düzeyi giderek azalır. İmmun kompleksler dolaşımdan temizlenir.
Semptomlar ortadan kalkar. (IgE: 3 gün, IgG: 23 gün yarılanma
ömrüne sahip)
1998-2000
yılları arasında gıda duyarlılık testi yaptıran 2567 kişiye
anket uygulanmış (yaş: kadın: 52, erkek: 58).
Hastaların yakınmaları:
1.
GIS: % 44,1
2.
Dermatolojik: % 15,7
3.
Nörolojik: % 11,9
4.
Respiratuar: % 10
5.
Psikolojik: % 8,5
6.
Kas-iskelet: % 6,8
7.
diğer: % 12,3
!!!!!!!!bazıları birden fazla yakınmaya sahipmiş
·
Tüm hastaların % 68,7 si: en az 3 yıldır yakınmaya
sahip,
·
Ortalama 20 yıldır yakınma mevcut
·
Ortalama ab bulunan gıda sayısı: 4,7
En sık ab saptanan gıda:
arpa,
buğday,yulaf, çavdar, ceviz, inek sütü, keçi sütü, salatalık,
irmik, yumurta, fasulye, barbunya, soya fasulyesi, mercimek, yer
fıstığı, bezelye, karnabahar, pirinç, badem, domates, elma,
brokoli ve mantar.
Test sonuçlarına hastaların tepkisi
·
% 97 si diyetini test sonuçlara göre değiştirmiş
·
Bunların % 64’ü tam anlamıyla diyete uymuş
·
% 33’ü orta derecede uymuş
Yakınmalarda düzelme oranı
·
Diyete tam anlamıyla uyanların % 79,2 sinde çok
ciddi düzelme ,
·
Orta derecede uyanlarda % 66,9
·
Genel ortalama: % 73,4 ünde yakınmalarında düzelme
görülmüş.
Düzelme hangi zaman periyodunda gözlenmiş
·
Genel olarak % 53,7 sinde: yakınmalarda
iyileşmenin fark edilmeye başlanması: 20 günden sonra
·
Genel olarak % 71’inde 2 ayda çok ciddi düzelme
gözlemlenmiş.
Hastalık grubuna göre başarı oranı
2 ayda başarı(%)
yüksek skor (%)
GIS (%44,7)
74,9
75,9
Derma (%15,7)
72,2
77,4
Nörol (%
11,9) 67,3 69,6
Kas-iskelet
(% 6,8) 63,4 59,9
Respirat (%
10) 73,5 75,7
Psikoloj
(% 8,5) 70,2
70,6
Total
71 73,4
Yaş ve cinsiyete göre fark var mı?
Hastaların %
70: kadın (yaş: 52), % 30: erkek (yaş: 58), % 83’ü: 30 yaş üstü
Genel olarak
kadınlarda semptomların daha fazla olduğu ve ankette daha düşük
puan işaretleme eğilimi gözlenmiş.
2007 yılında
yapılan 5211 hastalık bir anket çalışmasında çok benzer sonuçlar
görülmüş. Hastaların % 72 si 3 aylık eliminasyon diyeti
değişikliğinden çok ciddi yarar görmüş.
Hastaların yakınmaları:
1.
GIS: % 38
2.
Dermatolojik: % 13,7
3.
Nörolojik: % 10,7
4.
Respiratuar: % 10,1
5.
Psikolojik: % 9,4
6.
Kas-iskelet: % 6,2
7.
diğer: % 11,9
BAĞIRSAK HASTALIKLARI
·
Gıda duyarlılığı intestinal permeabilite artışı
görülen hastalıklarla birlikte sık görülüyor.
·
Bunlar: IgA eksikliği ve inflamatuar bağırsak
hastalığı
·
sIgA eksikliği ve dolaşımda artmış IgG düzeyi
permeabilite artışına yol açıyor.
·
Bu durum, sindirilmemiş gıda ag lerinin kan
akımına geçişine ve ab ile komplekse neden oluyor.
·
Bu da bilinmeyen bir zamanda immun kompleks
oluşturarak herhangi bir dokuda hasar yapmasına yol açabiliyor.
·
Benzer mekanizma inflamatuar barsak
hastalıklarında da geçerli
·
Bu hastalıklarda ise mukozal hasar nedeniyle aynı
patogenez gerçekleşiyor.
2007 yılında
yapılan bir çalışmada: IBS olan 27 hasta ile Fonksiyonel
dispepsi tanılı 28 hasta kanında belirli gıdalara kaşı IgE
ve Ig G antikorlarına bakılıyor.
Her iki hasta
grubunda da belirli gıdalara karşı Ig G antikorları yüksek iken,
Ig E antikor titrelerinde yükseklik saptanmıyor.
Başta IBS olmak üzere, fonksiyonel barsak hastalıklarında
giderek artan oranda gıda duyarlılığı bağlantısına
rastlanmaktadır:
IBS da
özellikle yemek sonrası semptomların gözlenmesi, 1 veya daha
fazla gıdaya karşı duyarlılığın bulunması (Zar ve ark.2005, J
Gastroenerology ), Eliminasyon diyetinin semptomatik düzelme
sağlaması (Atkinson ve ark. 2004, : Gut) gıda duyarlılığı ile
arasındaki bağlantının en çarpıcı kanıtlarıdır.
IBS ile
Fonksiyonel dispepsi gibi fonksiyonel barsak hastalıkları
önceleri psikosomatik olarak değerlendirilirdi.
Bu çeşit
hastalıkların gıda duyarlılığı yapan allerjik reaksiyonlardan
köken alabileceğini savunan yayınlar her geçen gün artmaktadır
(2002, Gut ve Arch. Intern Med. 2003)
2004: Gut,
Atkinson ve ark.
·
IBS bulunan ve değişik gıda ag lerine karşı IgG
antikor yüksekliği olan 150 hastanın yarısına 3 ay süreyle
eliminasyon diyeti uygulamış.
·
Diğer yarısına da duyarlı olmadığı gıdalara
yönelik diyet uygulamış.
·
Gerçek diyet uygulananlarda: 3 ay sonunda
semptomlarda % 26 azalma görülmüş.
Öne
sürülen hipotez:
ü
Gıda antigenleri barsak da M hücrelerine tutunarak
lamina propriaya geçer.
ü
Burada T-helper ve B hücrelerini aktive ederek IgG
ve sitokin üretimi artar.
ü
Her ikisinin artışı barsak da inflamatuar cevaba
yol açar,
ü
Aynı zamanda barsak permeabilitesinde artışla tam
sindirilmemiş proteinlerin alınmasına neden olur.
ü
Bu da mukozal immun sisteme sunulan antigenik
yükte artışla sonuçlanır.
MİGREN
Headache care;
2005 Migrenli 61 hastanın % 98,4 ünde birden fazla gıdaya karşı
duyarlılık saptanmış
·
Bu hastalar eliminasyon diyeti ile 2 ay izlenmiş.
·
Migren ataklarında 1. ayda % 30 azalma,
·
2. ayda % 40 azalma gözlenmiş.
·
Provokasyon diyeti uygulananlarda ise, % 60’ı
migren semptomları geri dönmüş.
Cephalgia:
2010 (Kocaeli) Migrenli 30 hastaya gıda duyarlılık testi
uygulanmış.
·
Hastalara 6 hafta eliminasyon diyeti veya
provokasyon diyeti uygulanmış.
·
Eliminasyon diyeti uygulananlarda baş ağrısı
görülen gün sayısı ve migren atak sayısında çok ciddi azalma
gözlenmiş.
ROMATOİD
ARTRİT
·
1995 de RA li hasta serumlarında gıdadaki bazı ag
lerin yüksek bulunduğu ve vejetaryen diyetle bunun iyileşmediği
bulundu.
·
1995 de Paimela ve ark. RA li hasta serumlarında
anti Gliadin Ablarının yükseldiğini buldular.
·
2001 yılında, 66 RA li hastanın yarısına glutensiz
diyet, diğer yarısına da normal diyet verilip, 9 ay izlenmiş.
Glutensiz diyet alanların % 40 ında, anti gliadin IgG ve anti
laktoglobulin Ab u azalmış ve bariz klinik iyileşme görülmüş.
·
2006 yılında bir çalışma: RA li 14 hastanın
diyetsel ag lerine karşı Ig G,A ve M tipi ablar serumda ve
jejunal perfüsyon sıvısında bakılmış. İntestinal sıvıda her 3 ab
titresi yüksek iken, serumda anlamlı değişme gözlenmemiş.
·
Mukozal immun aktivasyonla RA patogenezi arasında
bağlantı olabilir.
·
Barsak immun sistemindeki değişiklik RA deki eklem
inflamasyonunu etkileyebilir.
ASTMA
Gıda ile
astma arasındaki ilişki henüz kesinleşmemiştir.
Avustralyada
660 yetişkine anket yapıldığında, % 17 sinin özel bir gıda
yediğinde astma semptomları ortaya çıktığı, bu sayının
İngiltere’de: %20, USA’da: % 16, Hollanda’da: % 12 olduğu
kaydedilmiş. (en çok meyveler, deniz ürünleri ve süt ürünleri)
ATEROSKLEROZ
Obez
juvenillerde gıda antigenlerine karşı oluşmuş IgG tipindeki Ab
ların inflamasyon ve intima media kalınlaşmasıyla korele olduğu
saptanmış.
IgG ile
oluşan gıda duyarlılığı, düşük grade inflamasyon ve aterogeneze
yol açabilir.
Diyet
tedavisi ile aynı zamanda tip-II DM oluşumu da önlenmiş olur (Exp.Clin.Endokrinol
Diabetes , 2008)
Sonuçlar
Nasıl değerlendirilir?
Yüksek IgG
düzeylerini gösteren besinler (Güçlü bir reaksiyon) –en az 2 ay
diyetten elimine edilmesi gerekmektedir.
Orta seviyede IgG düzeylerini
gösteren besinler
(Hafif reaksiyon) – en az 2 ay rotasyon diyeti uygulanması yada
azaltılması gerekmektedir.
Normal değerleri gösteren besinler
(Reaksiyon yok) – Rahatlıkla tüketilebilir.
Duyarlılığı belirlenen bir madde bir kez belirlendiğinde, o
besin maddesi aynı gruptan başka bir besin ile
değiştirilmelidir.
Birçok
durumda, kontrollü bir eliminasyon diyeti hastanın
semptomlarında hızlı bir şekilde gelişme sağlar.
Gıda
Duyarlılığı Nasıl Yönetilir?
·
Yüksek düzeyde IgG yanıtı oluşturan besin
maddelerinin belirlenmesi
·
Reaktif besin maddelerinin diyetten
uzaklaştırılması ve az tüketimi
·
Sızdıran Bağırsağın onarılması
·
Yararlı bağırsak florasının yeniden oluşumunun
sağlanması
·
Bağışıklık sisteminin güçlendirilmesi
·
Besinlerin yeniden tanıştırılması
Eğer
çok fazla pozitif IgG reaksiyonu var ise Nasıl Bir yol İzlenir?
·
Yüksek IgG reaksiyonlarının çok fazla olması ‘
Sızdıran Bağırsak’ problemine işaret eder
·
Top 4- 5 besin maddesinin elimine edilmesi (En
yüksek IgG değerinde olanlar)
·
En yüksek IgG değerlerine sahip birkaç besin
maddesinin eliminasyonu ile semptomların iyileştiği
gözlenmiştir.
Önemli not:
Tüm besin maddelerinin elimine edilmesi her zaman gerekli
değildir, IgG değeri yüksek birkaç besin maddesinin elimine
edilmesiyle olduğu gibi vücudunuzdaki antijenik yük azalmış ve
bağışıklık sisteminiz rahatlıkla baş edebilecek hale gelir.
Böylelikle, intoleransınızın olduğu bazı besin maddeleri
diyetinizde halen olmasına rağmen, daha az semptomlara sebep
olurlar.
Besinlerin
Yeniden Tanıştırılması
Genellikle, birçok birey reaktif besinleri 2-12 ay süreyle
elimine ederler ve semptomlar iyileşir.
Bazı
bireyler 2-12 ay sonunda reaktif besinlerle yeniden tanışamazlar
ve bir süre daha dikkatli olmaları gerekmektedir.
Şikayetler
veya semptomlar hafiflediğinde, besinler kademeli olarak diyete
yeniden alınabilir, her seferinde bir besin
Semptomların yeniden oluşma riskini azaltmak ve diğer besin
maddelerine karşı duyarlılık gelişmesini önlemek amacıyla, çok
çeşitli bir beslenme tarzı geliştirilmeli.
Semptomların Kontrolü
Her
defasında bir besin diyete eklenmeli ve semptomlar 5 gün süreyle
izlenmeli
Birçok
insan bir besin ve semptom günlüğü tutmanın gelişmenin takibi
açısından çok yararlı olduğunu düşünmekte
Bu süre
içersinde semptomlarda geri dönüş var ise, o besin maddesinin
alınımına 1 ay süreyle son verilmeli
Eğer 5 gün
boyunca hiçbir semptom oluşmadıysa, o besin maddesinin alınımına
ölçülü bir şekilde devam edilebilir .
5.
Web sayfasının dizaynı Aytuna Devrim Canbul tarafından
yapılmıştır.
Menu |
E-Posta
| Bilkent
Üniversitesi Ana Sayfası
|
|