UYKUSUZLUK (İNSOMNİA)
Hazırlayan: Phd.Dr. M. Levent Tunalı
İnsomnia,
uykuya dalmakta güçlük, uykuyu sürdürmekte güçlük veya yeterli
uyku süresine rağmen uykusuzluk anlamına gelir.
Uyku kişiye,
yaşa, genel sağlık durumuna, strese bağlı olarak birçok
değişiklik göstermekle birlikte erişkin sağlıklı bireylerde her
gece 7-8 saat uyku normal olarak kabul edilmektedir. Bebekler
günün büyük bir bölümünü uyuyarak geçirir; yaşla birlikte uyku
süresi kısalır ve uyku daha bölünebilir bir hal alır.
Uykuda
Sirkadiyen Döngü 24 saat içerisinde birbirini tekrar eden, temel
olarak ışık ve karanlıktan etkilenen biyokimyasal, fizyolojik ve
davranışsal süreçlerin tümüne verilen genel bir tanımlamadır. Bu
ritim dış etkenlere bağlı olmadan, yerel saate uygun olarak
değiştirilebilen, belirli bir sıcaklıkta sabit bir şekilde
sürüyor olmalıdır.
Uyku
döngüsünün iki belirgin aşaması vardır; hızlı göz hareketlerinin
olmadığı (non rapid eye movement) NREM ve hızlı göz
hareketlerinin olduğu (rapid eye movement) REM. Sağlıklı
yetişkinler uykuya NREM ile başlar, 60-90 dakika sonra REM'e
geçiş olur. REM süreci genelde toplam uyku sürecinin % 20-25 ini
oluşturur. REM döneminde solunum hızı ve derinliğinde dramatik
değişimler olur. Rüyaların çoğu bu dönemde görülür. REM
döneminde kısalma depresyon, sirkadiyen ritim bozukluklarında veya
ilaç kesilme sendromlarında görülür. NREM ise derin uyku
dönemidir.
Uyku Bozukluğu Tanı Kriterleri:
A.Başlıca
yakınma, uykuya dalmada ya da uykuyu sürdürmede çekilen zorluk
ya da dinlendirici olmayan uykudur. (uyku miktar olarak
yeterlidir, ancak kişi yataktan kalktığında kendini dinlenmemiş
olarak hisseder).
B. A
maddesinde sözü edilen bozukluk en az bir ay süreyle haftada en
az üç kez olur ve gündüz olan önemli derecede yorgunluk
yakınması ile ya da uyku bozukluğuna bağlanabilen bazı
semptomların başkalarınca gözlenebilir olması ile sonuçlanacak
denli ağırdır. (örn. irritabilite ya da gündüz işlevselliğinde
bozulma gibi)
C.Uyku
-Uyanıklık Düzeni bozukluğu (sirkadiyen ritm bozukluğu) dışında
ortaya çıkmış olması gerekir
Uyku bozukluğu
tanısında uykunun kalitesi, (içeriği) ya da süresinde bozukluk
söz konusudur. Kalitedeki bozukluklar NREM ve REM sürelerinde
kısalmalar veya birbirine olan oranda bozulma olur. Uykunun
süresinde de azalma veya artma şeklinde bozukluk olabilir.
Uykusuzluk, süresine göre de sınıflandırılır:
- Bir episodda
bir kaç gece süren ve kendiliğinden geçen uykusuzluğa geçici
uykusuzluk ( jet lag veya uyku yerinin, programının
değişmesi),
- Bir kaç gün
ile üç hafta arasında süren uykusuzluğa kısa süreli
uykusuzluk (ameliyat sonrası iyileşme veya kısa süreli
hastalıklar),
-Aylarca,
yıllarca süren uykusuzluğa ise kronik uykusuzluk denir.
Bu tip genelde primer (bir sebebe bağlı olmayan) uyku
bozukluğu şeklindedir.
Uykuyu
sürdürmekte problem varsa major depresyon, uyku apne sendromu,
huzursuz bacak sendromu ya da yaşlanma akla gelmelidir.
UYKUSUZLUĞUN NEDENLERİ
|
PSİKOLOJİK
|
FİZİKSEL
-
Kronik
ağrılı sendromlar
-
Kronik
yorgunluk sendromu
-
Konjestif
kalp yetmezliği
-
Kalp
hastalığına bağlı göğüs ağrıları
-
Asid reflü
hastalığı
-
Kronik
obstrüktif (tıkayıcı) akciğer hastalıkları
-
Gece
tekrar eden astım nöbetleri
-
Obstrüktif
uyku apnesi
-
Dejeneratif hastalıklar (Parkinson ve Alzheimer)
UYKUSUZLUK VE RİSK GRUPLARI
-
Seyahat
edenler
-
Vardiyalı çalışanlar
-
Yaşlılar
-
Adolesanlar
-
Gebelik
-
Menopoz
-
İlaç
bağımlılığı
-
Alkolikler
UYKUNUN
İYİLEŞTİRİLMESİ ( UYKU HİJYENİ )
-
Düzenli
yatma ve uyanma zamanlarının belirlenmesi
-
Gün
içerisinde uyuklamalardan kaçınmak
-
Uyku
ortamının da ışık ve gürültü gibi çevresel etkenlerden
uzaklaşmak
-
Yatakta
uyumak için uzun süre çaba göstermemek yirmi dakika içinde
uykuya dalınmazsa kalkmak ve tekrar uyku gelinceye kadar
oyalanmak
-
Uykuya
yardımcı olan yastık ve yatak kullanmak
-
Gün
içersinde yeterli ve düzenli egzersiz yapmak
-
Yatmadan
önce stresi azaltmak kitap okumak veya ılık su banyosu
yapmak
-
Alkollü
veya kafeinli içeceklerin aşırı tüketmemek, idrar söktürücü
ilaçları gece geç saatlerde almamak
-
Gribe
yönelik ilaçlar, diyet ilaçlarının bitkisel ilaçların
destekleyici (supplement) kontrollü kullanmak
Kaynaklar:
-
Psikiyatri DSM-III-R Amerikan Psikiyatri
Birliği s(167-172) II. Baskı Hekimler Yayın Birliği
Ankara-1991
-
The Merck Manual s(1834-1843) 2006 Nobel
Tıp Kitapevi
-
Harrison Principles of Internal Medicine
s(150-159) 1999 International Edition
Web sayfasının dizaynı Aytuna Devrim Canbul tarafından
yapılmıştır. |