ENERJİ
İÇECEKLERİ, SAĞLIĞIMIZ VE SPOR
Hazırlayan: Dr. Kamuran Kuş
İlk
olarak 1987 yılında Avusturya’da satılmaya başlanan enerji
içecekleri, 1997 de Amerika’da tanıtılmasıyla birlikte tüm
dünyada tüketimi hızla artmıştır.
Enerji
içecekleri, özellikle gençler ve yetişkinler arasında
popüleritesini artırmaktadır. Pazar payı da dünyada ve
ülkemizde çok hızlı bir şekilde yükselmektedir. Amerika’ da
yapılan bir araştırmada 12-17 yaş arası gençlerin yüzde 31’ inin
düzenli olarak enerji içecekleri içtiklerini gösteriyor. Fortune
Dergisinde 2006 yılında yayınlanan rapora göre enerji içecekleri
pazarı Amerika’ da 2000 yılından beri yüzde 700 oranında büyümüş
ve yıllık satış rakamları 5.4 milyar dolara ulaşmış durumdadır.
Kahvaltıda, öğle ve akşam yemeklerinde, aralardaki
atıştırmalarda enerji içecekleri adeta su veya soda gibi
içilmekte, alkolle birlikte alınmakta, sporcular ve spor
yapanlar enerji ve dayanıklılık için kullanmaktadırlar. Bu kadar
kontrolsüz kullanılan enerji içecekleri ne kadar sağlıklı, ne
kadar yararlı haberdar mıyız?
Bu
ürünlerin üreticileri, ürünlerinin, fiziksel dayanıklılığı,
zihni anlamda uyanıklığı ve konsantrasyonu arttırdığını, kişinin
tepkilerini hızlandırdıklarını, metabolizmayı canlandırdıklarını
ve toksinlerin vücuttan atılımını kolaylaştırdıklarını
söylemektedirler. Ancak spekülatif ölümlerin olması, enerji
içecekleri hakkında yapılmış yeterli araştırmaların bulunmaması
sağlık üzerine etkilerinin kesin olarak bilinmemesine yol
açmaktadır.
Enerji içeceklerinin etkin olmalarının nedenlerine baktığımızda,
içinde bulunan içeriklerinin etkili olduğunu görüyoruz.
Bileşimindeki karbonhidrat içeriği nedeniyle vücuda enerji
sağlayan, uykusuzluğu önleyen, kafein gibi uyarıcı inositol,
glukonorolaktin, taurin ve vitamin, mineral, guarana
gibi
çeşitli bitki özleri bulunmaktadır. Başka bir deyişle, bu
içeceklerin enerji içeceği olarak söylenmesi sadece karbonhidrat
içeriğinden değil, bileşimindeki enerjiye benzer bir etki
yaratan kafein, karnitin ve taurin gibi uyarıcılardan da
kaynaklanmaktadır.
Enerji İçeceğinde Bulunan Maddeler:
Kafein:
Enerji içeceklerinin temel özelliğini yüksek kafein içeriği
oluşturmaktadır. Kafein dünyada en az 63 bitkinin meyvesinde,
kakao tohumu, kahve çekirdeği, çay gibi besinlerde doğal olarak
bulunan bir bileşiktir.
Sıklıkla
tüketilen çay, kahve yaklaşık olarak 4mg/kg kafein
sağlamaktadır. Vücutta karaciğer tarafından metabolize edilen
kafeinin, %2’si metabolize olmadan atılmaktadır.
Merkezi
sinir sistemi, kalp kasları, solunum sistemi üzerinde etkileri
vardır. Kardiyak uyarıcıdır ve kan basıncını geçici olarak
yükseltir. Kafein fazla tüketildiğinde vücudun su kaybetmesine,
mide barsak sorunları ve kusmaya neden olabilmektedir.
Kafein
duyarlılığı olan kişiler, hipertansiyon ve kalp hastaları,
hamile ve çocuklar(kafein plasentaya geçerek düşüklere veya
düşük doğum ağırlıklı bebeklere neden olabilmektedir), Spor
yapan gençler ve yaşlılar tarafından dikkatli kullanılmalıdır.
Guarana:
Güney Afrikada’da yetişen, yüksek kafein içeren küçük kırmızı
renkli, tropikal bir bitkidir. Yapısında guaranin denilen
uyarıcı bir öğe içermektedir. Kafein gibi sinirlilik, uyku
bozukluğu , hızlı ve düzensiz kalp artışı, mide
rahatsızlıklarına neden olabilmektedir.
Taurin ve Karnitin: Aminoasit yapısında olan
bu maddeler organik uyaran olarak adlandırılmaktadır. Yağ yakımını hızlandırarak yağ asidi emilimini arttırarak enerji
açığa çıkarmaktadır.
Vitamin ve Mineraller:
Temel olarak, B
grubu(B1,B2,B6,B12, niasin, pantenoik asit vb) vitaminlerinin
yanında C vitamini sodyum magnezyum ve potasyum gibi minarelleri
ayrıca, yağ metabolizmasında etkili olan inositol da
içermektedir.
Türk Gıda Kodeksi 2006/47 no'lu Enerji İçecekleri Tebliği:
Türkiye’de Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Türk Gıda
Kodeksinin 2006/47 no'lu Enerji İçecekleri Tebliği’nde;
-
Tebliğ kapsamında yer alan ürünlerin, enerji içeceklerinin,
kafein miktarı 150 mg/L’ den fazla olmamalıdır.
-
Enerji içeceklerinin etiketinde, besin öğesi tablosu yer
almalıdır.
-
Enerji içeceklerinin etiketinde kafein miktarı litrede
miligram olarak yer almalıdır.
-
Bu tebliğ kapsamındaki ürünlerin etiketinde uyarı başlığı
altında, tüketici tarafından kolaylıkla görülebilecek
şekilde şu ifade yer almalıdır;
"Alkol
ile karıştırılarak veya beraber tüketilmemelidir. Çocuklar, 18
yaş altı kişiler, yaşlılar, diabetikler, yüksek tansiyonu
olanlar, gebe ve emzikli kadınlar, metabolik hastalığı olanlar,
böbrek yetmezliği olanlar ile kafeine hassas kişiler için
tavsiye edilmez. Sporcu içeceği değildir, yoğun fiziksel
aktivite sırasında veya sonrasında tüketilmemelidir. Günlük 500
ml’ den fazla tüketilmesi tavsiye edilmez."
Enerji İçecekleri ve Spor:
Gerek
profesyonel gerekse amatör olarak yapılan sporlarda beslenme
dolayısıyla da sıvı alımı çok önemlidir. Spor dallarında
beslenme özellikleri farklılık göstermesine karşın sporcuların
çoğunun uyması gereken 2 temel kural vardır. Birincisi, kas
glikojen düzeninin devamlılığının sağlanması için yeterli
karbonhidrat tüketilmesi, ikincisi, egzersiz sırasında normal
termoregülatör fonksiyonları için yeterli sıvı alınmasıdır.
İdeal bir
sporcu içeceği, hızlı gastrik boşalımı sağlaması, vücut sıvı
dengesini sağlamalı, terleme sırasında kaybedilen mineralleri
sağlamalı ve performans, enerji için yeterli karbonhidrat
kaynağı içermelidir.
Enerji
içecekleri ise spor içeceklerinden farklı bir ürün grubu olarak
değerlendirilmelidir.Enerji içeceklerinde dikkat edilmesi
gereken en önemli noktalardan biri performansı arttırmak için
spor içecekleri gibi kullanılmaması gereklidir. Karbonhidrat
içerikleri kıyaslandığında, enerji içeceklerinin %10-12 si, spor
içeceklerinin %6-8 i karbonhidrat içermektedir. Bu yüksek
karbonhidrat içeriği suyun elimini yavaşlatmakta,bu nedenle
egzersiz sırası ve sonrasında tüketilmemelidir.
Sonuç:
Özellikle
gençler, zinde kalabilmek ve harcadıkları yüksek enerjiyi yerine
koyabilmek için enerji içeceklerini tercih etmektedirler. Ancak
bu etkiyi sağlayan enerji içeceklerindeki maddelerin yüksek
dozları ve özellikle de alkol ve ilaçlarla karıştırıldığında
ölüme kadar varan yan etkiler yarattığı bilinmektedir. Enerji
içeceklerinin bu içeriklerinde bulunan yüksek kafein ve diğer
maddeler bir çok sağlık riski oluşturmaktadırlar. Düzensiz kalp
atışı, çarpıntı, hızlı nabız, kan basıncının yükselmesi, uyku
bozuklukları, uykusuzluk, diürez (artan idrar atılımı),
Hiperglisemi(artan kan şekeri) bunlardan bazılarıdır.Türk Gıda
Kodeksinde belirtildiği gibi, çocuklar, 18 yaş altı kişiler,
yaşlılar, diabetikler, yüksek tansiyonu olanlar, gebe ve emzikli
kadınlar, metabolik hastalığı olanlar, böbrek yetmezliği olanlar
ile kafeine hassas kişilerin kullanmaması özellikle
istenmektedir.
Kayseri
Erciyes Üniversitesi (ERÜ) Tıp Fakültesi Kardiyoloji Anabilim
Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Namık Kemal Eryol, Enerji
içeceklerinin, içerdikleri yüksek dozdaki kafein nedeniyle, kalp
krizini tetiklediğini, kafeinin, kalp damarlarında kasılmaya yol
açarak adrenalin salınmasına yol açmasıyla birlikte, bu
etkilerin koroner kalp hastalığı, Hipertansiyon ve ritim
bozukluğu olan kişilerde şikayetlerin artmasına ve hatta yeni
krizlere neden olacağını iletmektedir.
Yapılan
araştırmalar sonucunda enerji içeceklerinin sporcu içeceği
olmadığını, yoğun fiziksel aktivite sırasında veya sonrasında
sıvı emilimini azalttığı için tüketilmemesinin gerektiği
belirtilmektedir. Eğer günlük 500 ml’ den fazla tüketilmesi tavsiye
edilmemektedir.
Kaynaklar:
-
Dyt. Deniz Berksoy, Spor İçeceği ile Enerji
İçeceği Arasındaki Fark Nedir?
http://www.tavsiyeediyorum.com/makale_6119.htm
-
http://jama.jamenetwork.com/Energy
Drinks (JAMA The Journal of the American Medical Association)
-
http://jama.jamenetwork.com/Energy Drinks and
Caffeine-Related Adverse Effects
-
http://jama.jamenetwork.com/The “High” Risk
of Energy Drinks
-
http://jama.jamenetwork.com/The Risk of
Energy DrinksMixed with Alcohol
-
http://www.tarim.gov.tr/tr/mevzuat/tebligler.html
-
http://www.radikal.com.tr/saglik/
-
http://www.ahmetrasimkucukusta.com/2011/02/08/yazilar/tip-yazilari/modern-
-
http://www.diyadinnet.com/SaglikBilgisi-2174&Saglik=enerji-i%C3%A7eceklerinin-yararlar%C4%B1-ve-zararlar%C4%B1
-
www.sagliksiteniz.com/enerji-iceceklerinin-bilinmeyen-zararlari.html
Web sayfasının dizaynı Aytuna Devrim Canbul tarafından
yapılmıştır. |